श्रीमदानन्दरामायणे विवाहकाण्डे मदनसुन्दरीहरणम् -

श्रीरामदास उवाच अर्थकदा दक्षिणे हि शिवकांत्यां महापुरि ।
कंबुकंठो नृपः श्रीमान्निजकन्यास्वयंवरम् ॥ १ ॥
कर्तुकामो नृपान्स नाह्वयामास सादरम् ।
तदा ते पार्थिवाः सर्वे पत्राणि हि पृथक पृथक् ॥ २ ॥
पूर्ववैरमनुस्मृत्य कुशस्यापि लवस्य च ।
स्वयंवरे स्वीयमानभंगेनोद्भतहत्स्थितम् ॥ ३ ॥
प्रेषयामासु पति न ययुश्च स्वयंवरम् ।
तेषां पत्राणि सर्वाणि कंबुकंठो ददर्श सः ॥ ४ ॥

सर्वेषु लिखितस्त्वेक एवार्थस्तं वदाम्यहम् ।
यदि नायांति रामस्य बालकास्ते स्वयंवरे ॥ ५ ॥
वयं सर्वे तर्हि यामो जंबुद्वीपान्तरस्थिताः ।
तेषामेवमभिप्रायं ज्ञात्वा स नृपतिस्तदा ॥ ६ ॥
न समाहूय श्रीराममायामास पार्थिवान् ।
स्वयं चापि स्मरन्वैरं तदेवं रामपुत्रयोः ॥ ७ ॥

चंपिकासुमतिपाणिग्रहणीयं पुरातनम् ।
ततस्ते पार्थिवाः सर्वे श्रुन्वा राप हि नागतम् ॥ ८ ॥
सप्तद्वीपांतरस्थाश्च ययुः कांतिपुरी प्रति ।
अथ तां कबुकठस्य कन्यां मदनसुन्दरीम् ॥ ९ ॥
प्रासादसंस्थितां दृष्ट्वा नारदः खासमाययौ ।
सखीभिः सा मुनि पूज्य विनयात्पुरतः स्थिता ॥ १० ॥

पप्रच्छ नारदं भक्त्या विनयावनता शनैः ।
कुतः समागतः स्वामिन् गम्यते क्वाधुना वद ॥ ११ ॥

भवतां दर्शनेनाथ पावित्र्यं परमं गना ।
इति तस्या वचः श्रुत्वा किंचित् स्मित्वा मुनिस्तदा ॥ १२ ॥
तामाह वाले स्वलोकादागतोऽस्म्यधुना वहम् ।
अयोध्यायां राघवस्य पुत्राणांतु पृथक् पृथक् ॥ १३ ॥
गेहे संभोक्तकामोऽद्य निर्गतोऽस्मि विहायसा ।
एतस्मिन्नंतरे कांतिपुर्याः सैन्यानि वै बहिः ॥ १४ ॥
दृष्ट्वा केषां हि सैन्यानि संतीति हृदि चिंतितम् ।
ततः पांथमुखाच्छ्रुत्वा तव चात्र स्त्रयवरम् ॥ १५ ॥
तदा विनिचितं चित्ते मया रामः स्वयंवरे ।
अत्रैवास्ति ह्यागतश्चेत्तं पश्यामि सबालकम् ॥ १६ ॥
नैवास्ति धागतश्चेद्वै तर्हि यास्याम्यतः परम् ।
स्वयंवरो विना रामं न भविष्यति सात्मजम् ॥ १७ ॥
पश्याम्यत्रैव तं रामं वृथाऽग्रे गमनं मम ।
निश्वित्येत्थं समायातस्ततोऽदृष्ट्वा रघूत्तमम् ॥ १८ ॥
कथं रामो नागतोन चेति पृष्टा नृपा मया ।
नृपाभिप्रायमाकर्ण्य तदा खिन्नं मनो मम ॥ १९ ॥

सप्तद्वीपपति रामं बंधुवालकसंयुतम् ।
स्वयंवरमनाहय त्वपित्रा निश्चितं नृपः ॥ २० ॥

अधुनाऽहं प्रगच्छामि साकेतस्थं रघूत्तमम् ।
मन्दभाग्याऽसि बाले व स्नुषा राघवसत्पतेः ॥ २१ ॥
यतो जाताऽसि नैवात्र विचित्रा कर्मणो गतिः ।
इत्युक्त्वा बालिका पृष्ट्वा नारदो गन्तुमुद्यतः ॥ २२ ॥
ततः संप्रार्थयामास नारदं बालिका मुहः ।
खिन्नचित्ताऽश्रुपूर्णाक्षी म्लानास्या स्फुरिताधरा ॥ २३ ॥
रोमांचिततनुर्मुग्धा गतश्रीर्गद्गदस्वरा ।
येनाहं मुनिवर्यात्र स्नुपा श्रीराघवस्य च ॥ २४ ॥
भविष्यामि तथा कार्य त्वया त्वां शरणं गता ।
इत्युक्त्वा मुनिवर्यस्य पादयोः स्थाप्य सा शिरः ॥ २५ ॥
चकार करुणं वाला तदा तां मुनिरत्रवीत् ।
मा चिन्तां कुरु रंभोरु समुत्तिष्ठस्व बालिके ॥ २६ ॥

भविष्यसि त्वं रामस्य स्नुपा यत्नं करोम्यहम् ।
इत्युक्त्वा तां समाश्चास्य खमार्गेण मुनिर्ययौ ॥ २७ ॥

एतस्मिन्नंतरेऽयोध्यापुर्याः स्यन्दनसंस्थितः ।
वृषकेतुर्वन पश्यंस्तमसातीरमाययौ ॥ २८ ॥

किश्चित्सैन्ययुतो बालस्तमसायां निगाह्य सः ।
यावत्सध्यादिकं कर्तुमुपविष्टस्तदा मुनिम् ॥ २९ ॥
ददर्श नारदं नत्वा पूजयामास सादरम् ।
ततः पप्रच्छ मुनये यूपकेतुः पुरःस्थितः ॥ ३० ॥
कुतः समागतं चेति तच्छ्रुत्वा नारदो मुनिः ।
सर्व वृत्तं सविस्तारं कथयामास बालकम् ॥ ३१ ॥
तच्छ्रत्वा सकलं वृत्तं नत्वा तं नारदं मुनिम् ।
अब्रवीद्वालको वाक्यं सक्रोधः संभ्रमान्वितः ॥ ३२ ॥

मुने नृपाणां सर्वेषां द्वेपथुद्धिश्च राघवे ।
या जाता साऽद्य सर्वेषां ज्ञेयाऽनर्थकरी जवात् ॥ ३३ ॥

कंबुकंठादिभूपानां सारं पश्याम्यहं रणे ।
रणे त्वत्कृपया सर्वान जित्वा तामानयाम्यहम् ॥ ३४ ॥

इत्युक्त्वा स ययौ कांति पञ्चमेऽहनि सेनया ।
नारदोऽपि ययौ राम द्रष्टुं प्रीतमनास्तदा ॥ ३५ ॥

रामेण पूजितः प्रेम्णा भोजनार्थ निमंत्रितः ।
अथ भोजनयेलायां युपकेतुं रघूत्तमः ॥ ३६ ॥
अदृष्टा लक्ष्मणं प्राह यूपकेतुर्ने दृश्यते ।
वालेषु त भोजनार्थ लक्ष्मणात्र समाह्वय ॥ ३७ ॥

तदा स मालतीं गत्वा प्रपच्छ लक्ष्मणो जवात् ।
सा प्राह बनमध्येध्य किश्चित्सैन्ययुतो गतः ॥ ३८ ॥

वृत्तमेतद्यथावत्स गत्वा राम जगाद ह ।
अथ रामो भोजनादि संपाद्य मुनिना मुदा ॥ ३९ ॥
यो सभायामासीनस्त मनि वाक्यमत्रवीत ।
पञ्चमप्तदिनान्यत्र स्थेयं मदचनात्वया ॥ ४० ॥
तथेति नारदः प्राह सभायां संस्थितः सुखम् ।
अथ रात्री यूपकेतुमदृष्ट्वा रघुनन्दनः ॥ ४१ ॥
उपाहारं कतुकामः पुनलक्ष्मणमब्रवीत् ।
आकारय यूपकेतुं नायं दृष्टो मया शिशुः ॥ ४२ ॥

तथेति रामवचनात्पुनर्गत्वा तु मालतीम् ।
पप्रच्छ यूपकेतुं स सा प्राह नागतस्त्विति ॥ ४३ ॥

ततः स विह्वलो भूत्वा रामं वृत्तं न्यवेदयत् ।
रामोऽपि नागतं श्रुत्वा बंधुभ्यां विह्वलोऽभवत् ॥ ४४ ॥

ततः सा जानकी श्रुत्वा विह्वला खिन्न मानसा ।
द्राव राघवाग्रे सा सर्वे तूष्णीं कथं स्थिताः ॥ ४५ ॥

इति तान् प्राह वैदेही तदा सर्वेऽतिविह्वलाः ।
त्यक्त्वोपाहागन वेगेन तच्छोधार्थ समुद्यताः ॥ ४६ ॥

सदा तान्बिहलान्दृष्ट्वा नारदः प्राह गवत्रम् ।
कांतिवृत्तं ग्रुपकेतोः प्रयाणादिकामादरात ॥ ४७ ॥

तत्सर्व राघवः श्रुत्वा किंचित्तुष्टम नास्तदा ।
लक्ष्मणं प्राह वेगेन शत्रुघ्नोऽद्यैव गच्छतु ॥ ४८ ॥
सेनया चतुरंगिण्या जबात्कांति कुशादिभिः ।
तथेति लक्ष्मणोक्या चोपाहाराविधाय सः ॥ ४९ ॥
सेनया बालकैवगाच्छत्रुघ्नं प्रेषयन्निशि ।
रामं नत्वाऽय शत्रुघ्नः शीघ्र स्यन्दनसंस्थितः ॥ ५० ॥

ययौ कांतिसमीपं स पष्ठेऽहनि मुदान्वितः ।
एतस्मिन्नंतरे कांतिपुर्यां तत्र स्वयंवरे ॥ ५१ ॥

सभायां राजशार्दूलाः संस्थितास्ते मुदान्विताः ।
अच सा शिविकारूढाऽऽययो मदनसुन्दरी ॥ ५२ ॥

किंचिन्म्लानमुखी दुःखात्स्मरंती नारदेरितम् ।
वृद्धोपमाता तां सर्वान् दर्शयामास पार्थिवान् ॥ ५३ ॥

यूपकेतुस्तदा वेगाद्गत्वा तूष्णी सभांगणम् ।
मोहनावं विसृज्याथ मोहयामास तां सभाम् ॥ ५४ ॥

मोहितैर्मोहनास्त्रेण न्यस्तां तद्वाहकै वि ।
रथेन शिविकां गत्वा धृत्वा मदनसुन्दरीम् ॥ ५५ ॥
निजाभिधानं संश्राव्य तां तुष्टामकरोत्तदा ।
अथ सा वरयामास वीरं मदनसुन्दरी ॥ ५६ ॥
मुमोच माला तत्कण्ठे नवरत्नमयीं शुभाम् ।
ततः स यूपकेतुहि रथे मदनसुन्दरीम् ॥ ५७ ॥

निवेश्य कांतिपुर्याः सव हेर्गत्वा स्थिरोऽभवत् ।
तामाह दयितां वीर स्त्विदानीं त्वं भयं त्यज ॥ ५८ ॥

जित्वा सर्वान्नृपानद्य त्वया गच्छाम्यह पुरीम् ।
तत्तस्य वचन श्रुत्वा सा प्राह वचन तदा ॥ ५९ ॥

बहवः सति राजानस्त्वमेकः स्वल्पसेनया ।
असंख्यातानि सैन्यानि तेषां पश्य समन्ततः ॥ ६० ॥

कथं युद्धं भवेदत्र मा कुरुष्वाद्य संगरम् ।
शीघ्रं मां नय साकेतं ततो रामेण सेनया ॥ ६१ ॥
युद्धं कुरु नृपैर्घोरं शृणु मद्वचनं प्रभो ।
मा साहसं कुरुष्वात्रार्थये त्वां मुहुर्मुहुः ॥ ६२ ॥

इति तस्या वचः श्रुत्वा तामाश्वास्य पुनः पुनः ।
उपसंहारयामास मोहनास्त्रं स लीलया ॥ ६३ ॥

तदा ते पार्थिवाः सर्वे श्रुत्वा नीता वधू बलात् ।
शत्रुध्नतनयेनेति श्रीवाक्यैः स्पंदने स्थिताः ॥ ६४ ॥
निर्ययुः कोटिशो योद्ध' स्वस्वसेनावृता जवात् ।
चंपिकायाः सुमत्याच पूर्ववैरेण दर्पिताः ॥ ६५ ॥

तुद्रुवुर्नेमिमार्गेण ददृशुस्तं रथस्थितम् ।
युक्तं मदनसुन्दर्या विभ्रंतं मालिकां हृदि ॥ ६६ ॥

ततस्तं मुमुचुः सर्वे नानाशस्त्राणि सैनिकाः ।
युपकेतुस्तदा वेगाट्टणत्कृत्य महद्धनुः ॥ ६७ ॥

वायव्यास्त्रेण तान्सर्वानुद्धय दशदिक्षु सः ।
प्राक्षिपत्पार्थिवान सैन्यै नावाहनसंस्थितान ॥ ६८ ॥

तदा स कंबुकण्ठोऽपि पूर्ववैरमनुस्मरन् ।
चंपिकायाः सुमत्याच स्वयंवरसमुद्भवम् ॥ ६९ ॥
निमेषान्निजकन्याया वैरतो हरणं बलात् ।
महाक्रोधान्निर्ययौ स स्वसैन्येन परिवेष्टितः ॥ ७० ॥
कुर्वन् दुंदुभिघोपांश्च युद्धार्थ यूपकेतुना ।
यूपकेतुरपि श्रुत्वा दुन्दुभीनां महत्स्वनम् ॥ ७१ ॥
कांतिपुर्युत्तरद्वारपुरतः संस्थितो रथी ।
टणत्कृत्य महच्चापं सन्दधे शरमुत्तमम् ॥ ७२ ॥

ये ये वीराः पुरद्वारान्निर्गताश्च बहिः शनैः ।
तान् जघान क्षणादेव प्रेतैर रुरोध सः ॥ ७३ ॥

तं दृष्ट्वा यपकेतोश्च कंबुकण्ठः पराक्रमम् ।
ययौ स्वयं स्यन्दनेन प्रेतसंघ विदार्य च ॥ ७४ ॥
शेषसैन्येन संयुक्तो यपकेतुं कृधा जवात् ।
तदाऽऽह यूपकेतुं स मया त्वं सङ्गरं कुरु ॥ ७५ ॥

किमतान्मशकान् हत्वा पौरुष मन्यसे जड ।
इत्युक्त्वा सप्तभिर्वाणर्य पकेतं जघान सः ॥ ७६ ॥

तान्बाणानागतान् दृष्ट्वा यूपकेतुनिजैः शरैः ।
तांश्छित्वा नववाणैस्तच्चापं सारथिनं ध्वजम् ॥ ७७ ॥
कवचं मुकुटं छित्वा जधान तुरगानपि ।
पद्भयां तदा कंबुकण्ठो गदामादाय दुद्रुवे ॥ ७८ ॥

तावत्सहस्रधा वाणैर्यपकेतुश्चकार ताम् ।
ततो बछा दृढां मुष्टिं कम्बुकंठस्त्वरान्वितः ॥ ७९ ॥
हृदये युपकेतोस्तां जघानाचलसन्निभाम् ।
तदा स यूपकेतुस्तं श्वशुरं स्यदनोपरि ॥ ८० ॥
चजे बबंध वेगेन खङ्गं जग्राह सम्भ्रमात् ।
कंचुकण्ठशिरश्छेदं कर्तुं तं समुपस्थितम् ॥ ८१ ॥

दृष्ट्वा धृत्वा करे तस्य सखद् सम्भ्रमान्विता ।
तमाह नवा साध्वक्षी तदा मदनसुन्दरी ॥ ८२ ॥

विला विगतोत्साहा पती ह्यथलोचना ।
मम तातं कंबकण्ठमेनं हंसि कथं प्रभो ॥ ८३ ॥
मक्षिकापतनं पूर्व ग्रासे यद्वन्चया कृतम् ।
सुखारम्भे पर्वमेव दुःखकर्मावलम्बितम् ॥ ८४ ॥

मद्वाक्यान्नव हंतव्यस्तस्माचा प्राथेयाम्यहम् ।
एवं मदनसुन्दा वचः श्रत्वा विहस्य सः ॥ ८५ ॥
कराद्विसज्य तं खई स्वसूतं चोदयन्मुदा ।
सेनया स ययौ यावत्पथाऽयोध्यां पूरी प्रति ॥ ८६ ॥

तावददंदमिनि?पानग्रे शुश्राव सेनया ।
पनचापं हटीकत्य यपकेतस्तदा पथि ॥ ८७ ॥
कस्याग्रे वाहिनी चेति चिंतयामास चेतसि ।
ततः शरं मुमोचेकं निजनामांकितं बलात् ॥ ८८ ॥

योजनांतरसेनायां शरः शत्रुघ्नसन्निधौ ।
पपात तत्पदाने तं दृष्ट्वा स चकितस्तदा ॥ ८९ ॥

शरपुच्छे यूपकेतो म दृष्ट्वाऽथ शत्रुहा ।
निश्चितवान्यपकेतुर्मार्गेऽग्रे वर्तते ध्रुवम् ॥ ९० ॥

ततश्चापे स शत्रुघ्नः स्वनामांकितमुत्तमम् ।
शरं संधाय विमुखं यपकेतं ममोच ह ॥ ९१ ॥

स शरो यपकेतोश्च मस्तकादृतस्तदा ।
अपतत्पृष्ठभागे स तं ददर्श पितुः शरम् ॥ ९२ ॥

तदा दृष्टो यूपकेतुः कुबन्दुंदुभिनि स्वनान् ।
गत्वा वेगेन शत्रुघ्न दृष्ट्वोत्प्लुत्य रथादधः ॥ ९३ ॥
ननाम पितरं पन्या कवुकंठं प्रदर्शयन् ।
तदा तं सुहृदं ज्ञात्वा मोचयामास शत्रुहा ॥ ९४ ॥

कंवुकंठमुखाच्छत्वा सर्व वृत्तं सविस्तरम् ।
शत्रुघ्नः प्रार्थितस्तेन सुहृदा तत्पुरी ययौ ॥ ९५ ॥

कांतिपुर्या बहिः स्थित्वा कंयुकंठमतेन सः ।
आकारणार्थ लयाय राम दूतान्प्रचोदयत् ॥ ९६ ॥

तदा ते कंबुकंठस्य शत्रुघ्नस्यापि वेगतः ।
आकारणार्थ श्रीरामं ययुर्दूता मुदान्विताः ॥ ९७ ॥

इति श्रीशतकोटिरामचरितांतर्गते श्रीमदानन्दरामायणे
विवाहकाण्डे मदनसुन्दरीहरणं नामाष्टमः सर्गः ॥ ८ ॥