![]() |
॥ श्रीगणेशाय नमः श्रीगौरीशंकराभ्यां नमः ॥
॥ श्रीशिवमहापुराणम् ॥ ॥ द्वितीया रुद्रसंहितायां तृतीयः पार्वतीखण्डे
त्रिचत्वारिंशोऽध्यायः ॥ मेनामोहनाय शिवकृताद्भुतलीलावर्णनम् -
मेनाद्वारा शिवको देखनेके लिये महलकी छतपर जाना, नारदद्वारा सबका दर्शन कराना, शिवद्वारा अद्भुत लीलाका प्रदर्शन, शिवगणों तथा शिवके भयंकर वेषको देखकर मेनाका मूर्च्छित होना - मेनोवाच निरीक्षिष्यामि प्रथमं मुने तं गिरिजापतिम् । कीदृशं शिवरूपं हि यदर्थे तप उत्तमम् ॥ १ ॥ मेना बोली-हे मुने ! मैं पहले गिरिजाके होनेवाले पतिको देखेंगी । जिनके लिये उसके द्वारा उत्तम तप किया गया है, उन शिवका रूप कैसा है ? ॥ १ ॥ ब्रह्मोवाच इत्यज्ञानपरा सा च दर्शनार्थं शिवस्य च । त्वया मुने समं सद्यश्चन्द्रशालां समागता ॥ २ ॥ शिवोऽपि च तदा तस्यां ज्ञात्वाहङ्कारमात्मनः । प्राह विष्णुं च मां तात लीलाकृत्वाद्भुतां प्रभुः ॥ ३ ॥ ब्रह्माजी बोले-हे मुने ! इस प्रकार अज्ञानके वशीभूत वे मेना शिवका दर्शन करनेके लिये आपके साथ शीघ्र ही चन्द्रशालापर गयीं । हे तात ! उस समय प्रभु शिवजी भी अपने प्रति उनके अहंकारको जानकर अद्भुत लीला करके मुझसे और विष्णुसे बोले- ॥ २-३ ॥ शिव उवाच मदाज्ञया युवां तातौ सदेवौ च पृथक्पृथक् । गच्छतं हि गिरिद्वारं वयं पश्चाद्व्रजेमहि ॥ ४ ॥ शिवजीने कहा-हे तात ! आप दोनों मेरी आज्ञासे देवताओंके साथ अलग-अलग पर्वत हिमालयके दरवाजेपर चलें । हमलोग बादमें चलेंगे ॥ ४ ॥ ब्रह्मोवाच इत्याकर्ण्य हरिः सर्वानाहूयोवाच तन्मयाः । सुराःसर्वे तथैवाशु गमनं चक्रुरुत्सुकाः ॥ ५ ॥ ब्रह्माजी बोले-यह सुनकर विष्णुने सभी देवगणोंको बुलाकर वैसा करनेको कहा । उसके बाद सभी देवता शिवमें चित्त लगाये हुए उत्सुक होकर चलने लगे ॥ ५ ॥ स्थितां शिरोगृहे मेनां मुने विश्वेश्वरस्त्वया । तथैव दर्शयामास हृद्विभ्रंशो यथा भवेत् ॥ ६ ॥ एतस्मिन्समये मेना सेनां च परमां शुभाम् । निरीक्षन्ती मुने दृष्ट्वा सामान्यं हर्षिताऽभवत् ॥ ७ ॥ हे मुने ! उसी समय शिवजीके दर्शनकी इच्छासे मेना भी तुमको साथ लेकर महलकी अटारीपर चढ़ गयीं । तब तुम उन्हें इस प्रकार दिखाने लगे, जिससे उनका हृदय विदीर्ण हो । हे मुने ! उस समय परम शुभ सेनाको देखती हुई मेना सामान्यरूपसे हर्षित हो उठीं ॥ ६-७ ॥ प्रथमं चैव गन्धर्वाः सुन्दराः सुभगास्तदा । आयाताः शुभवस्त्राढ्या नानालङ्कारभूषिताः ॥ ८ ॥ नानावाहनसंयुक्ता नानावाद्यपरायणाः । पताकाभिर्विचित्राभिरप्सरोगणसंयुताः ॥ ९ ॥ अथ दृष्ट्वा वसुं तत्र तत्पतिं परमप्रभुम् । मेना प्रहर्षिता ह्यासीच्छिवोऽयमिति चाब्रवीत् ॥ १० ॥ सबसे पहले सुन्दर वस्त्र धारण किये हुए. सुभग, शुभा, नाना प्रकारके आभूषणोंसे विभूषित, विविध वाहनोंसे युक्त, अनेक प्रकारके बाजे बजानेमें तत्पर और विचित्र पताकाओं तथा अप्सराओंको अपने साथ लिये हुए गन्धर्व आये । उस समय मेना गन्धर्वपति परमप्रभु वसुको देखकर अत्यन्त प्रसन्न हुई और उन्होंने पूछा कि क्या ये शिवजी हैं ? ॥ ८-१० ॥ शिवस्य गणका एते न शिवोयं शिवापतिः । इत्येवं त्वं ततस्तां वै अवोच ऋषिसत्तम ॥ ११ ॥ हे ऋषिश्रेष्ठ ! तब आपने उनसे यह कहाये शिवजीके गण हैं, शिवाके पति शंकरजी नहीं हैं ॥ ११ ॥ एवं श्रुत्वा तदा मेना विचारे तत्पराऽभवत् । इतश्चाभ्यधिको यो वै स च कीदृग्भविष्यति ॥ १२ ॥ यह सुनकर मेनाने विचार किया कि जो इनसे भी अधिक श्रेष्ठ है, वह कैसा होगा ॥ १२ ॥ एतस्मिन्नन्तरे यक्षा मणिग्रीवादयश्च ये । तेषां सेना तया दृष्टा शोभादि द्विगुणीकृता ॥ १३ ॥ उसी समय जो मणिग्रीव आदि यक्ष थे, उनकी सेनाको उन्होंने देखा, जिनकी शोभा गन्धर्वोंसे दुगुनी थी ॥ १३ ॥ तत्पतिं च मणिग्रीवं दृष्ट्वा शोभान्वितं हि सा । अयं रुद्रः शिवास्वामी मेना प्राहेति हर्षिता ॥ १४ ॥ नायं रुद्रः शिवास्वामी सेवकोयं शिवस्य वै । इत्यवोचोऽगपत्न्यै त्वं तावद्वह्निः स आगतः ॥ १५ ॥ ततोऽपि द्विगुणां शोभां दृष्ट्वा तस्य च साब्रवीत् । रुद्रोऽयं गिरिजास्वामी तदा नेति त्वमब्रवीः ॥ १६ ॥ यक्षाधिपति मणिग्रीवको अत्यन्त शोभासे समन्वित देखकर ये शिवास्वामी रुद्र हैं-मेनाने हर्षित होकर ऐसा कहा । हे नारद ! तब तुमने कहा-ये शिवास्वामी रुद्र नहीं हैं, ये तो शिवके सेवक हैं । उसी समय अग्निदेव आ गये । मणिग्रीवकी अपेक्षा उनकी दुगुनी शोभा देखकर मेनाने पूछा-क्या ये ही गिरिजाके स्वामी रुद्र हैं ? तब आपने कहा-नहीं ॥ १४-१६ ॥ तावद्यमः समायातः ततोऽपि द्विगुणप्रभः । तं दृष्ट्वा प्राह सा मेना रुद्रोऽयमिति हर्षिता ॥ १७ ॥ नेति त्वमब्रवीस्तां वै तावन्निर्ऋतिरागतः । बिभ्राणो द्विगुणां शोभां शुभः पुण्यजनप्रभुः ॥ १८ ॥ तत्पश्चात् उनकी भी शोभासे द्विगुणित शोभायुक्त यम आये । उन्हें देखकर प्रसन्न होकर मेनाने कहाक्या ये रुद्र हैं ? तब आपने उनसे कहा-नहीं, उसी समय उनसे भी द्विगुणित शोभा धारण किये हुए पुण्यजनोंके प्रभु शुभ निर्ऋति आये ॥ १७-१८ ॥ तं दृष्ट्वा प्राह सा मेना रुद्रोऽयमिति हर्षिता । नेति त्वमब्रवीस्तां वै तावद्वरुण आगतः ॥ १९ ॥ ततोऽपि द्विगुणां शोभां दृष्ट्वा तस्य च साब्रवीत् । रुद्रोऽयं गिरिजास्वामी तद्वा नेति त्वमब्रवीः ॥ २० ॥ उन्हें देखकर मेनाने प्रसन्न होकर कहा-क्या ये रुद्र हैं ? तब आपने उनसे कहा-नहीं । तभी वरुण आ गये । नितिसे भी दुगुनी शोभा उनकी देखकर उन मेनाने कहा-ये गिरिजास्वामी रुद्र हैं ? तब आपने कहा-नहीं ॥ १९-२० ॥ तावद्वायुः समायातः ततोऽपि द्विगुणप्रभः । तं दृष्ट्वा प्राह सा मेना रुद्रोऽयमिति हर्षिता ॥ २१ ॥ नेति त्वमब्रवीस्तां वै तावद्धनद आगतः । ततोऽपि द्विगुणां शोभां बिभ्राणो गुह्यकाधिपः ॥ २२ ॥ तदनन्तर उनसे भी दुगुनी शोभा धारण किये वायुदेव वहाँ आये । उनको देखकर मेनाने हर्षित होकर कहा-क्या ये ही रुद्र हैं ? तब आपने उनसे कहा-नहीं । उसी समय गुह्यकपति कुबेर उनसे भी दूनी शोभा धारण किये हुए वहाँ आये ॥ २१-२२ ॥ तं दृष्ट्वा प्राह सा मेना रुद्रोऽयमिति हर्षिता । नेति त्वमब्रवीस्तां वै तावदीशान आगतः ॥ २३ ॥ उनको देखकर प्रसन्न हो उन मेनाने कहाक्या ये ही रुद्र हैं ? तब आपने उनसे कहा-नहीं । इतनेमें ईशानदेव आ गये ॥ २३ ॥ - ततोऽपि द्विगुणां शोभां दृष्ट्वा तस्य च साब्रवीत् । रुद्रोऽयं गिरिजास्वामी तदा नेति त्वमब्रवीः ॥ २४ ॥ कुबेरसे भी दुगुनी उनकी शोभा देखकर मेनाने कहा-क्या ये गिरिजापति रुद्र हैं, तब आपने कहा- नहीं ॥ २४ ॥ तावदिन्द्रः समायातः ततोऽपि द्विगुणप्रभः । सर्वामरवरो नानादिव्यभस्त्रिदिवेश्वरः ॥ २५ ॥ तदनन्तर उनसे भी दुगुनी शोभासे सम्पन्न, सभी देवताओंमें श्रेष्ठ, अनेक प्रकारकी दिव्य कान्तिवाले और स्वर्गलोकके स्वामी इन्द्र आये ॥ २५ ॥ तं दृष्ट्वा शंकरः सोऽयमिति सा प्राह मेनका । शक्रः सुरपतिश्चायं स नेति त्वं तदाब्रवीः ॥ २६ ॥ उनको देखकर वे मेना बोलीं-क्या ये ही शंकर हैं ? तब आपने कहा-ये देवराज इन्द्र हैं, वे नहीं हैं ॥ २६ ॥ तावच्चन्द्रः समायातः शोभा तद्द्विगुणा दधत् । दृष्ट्वा तं प्राह रुद्रोऽयं तां तु नेति त्वमब्रवीः ॥ २७ ॥ तावत्सूर्यः समायातः शोभा तद्द्विगुणा दधत् । दृष्ट्वा तं प्राह सा सोयं तां तु नेति त्वमब्रवीः ॥ २८ ॥ तब उनसे भी दुगुनी शोभा धारण करनेवाले चन्द्रमा आये । उन्हें देखकर मेना बोलीं-क्या ये ही रुद्र हैं ? तब आपने कहा-नहीं । इसके बाद उनसे भी दुगनी शोभा धारण करनेवाले सूर्य आये । उन्हें देखकर मेनाने कहा-क्या ये ही शिव हैं ? आपने कहा-नहीं ॥ २७-२८ ॥ तावत्समागतास्तत्र भृग्वाद्याश्च मुनीश्वराः । तेजसो राशयः सर्वे स्वशिष्यगणसंयुताः ॥ २९ ॥ इतनेमें तेजोराशि भृगु आदि मुनीश्वर अपने शिष्योंसहित वहाँ पहुँच गये ॥ २९ ॥ तन्मध्ये चैव वागीशं दृष्ट्वा सा प्राह मेनका । रुद्रोऽयं गिरिजास्वामी तदा नेति त्वमब्रवीः ॥ ३० ॥ उनके मध्यमें बृहस्पतिको देखकर मेना बोलीं-ये ही गिरिजापति रुद्र हैं ? तब आपने कहानहीं ॥ ३० ॥ तावद्ब्रह्मा समायातः तेजसां राशिरुत्तमः । सर्षिवर्यसुतः साक्षाद्धर्मपुञ्ज इव स्तुतः ॥ ३१ ॥ दृष्ट्वा मां तं तदा मेना महाहर्षवती मुने । सोऽयं शिवापतिः प्राह तां तु नेति त्वमब्रवीः ॥ ३२ ॥ उसके बाद तेजोंकी महाराशि तथा साक्षात् धर्मक पुंजके समान मैं ब्रह्मा स्तुत होता हुआ ऋषियों तथा पुत्रोंके सहित उपस्थित हुआ । हे मुने ! मुझे देखकर मेना बहुत प्रसन्न हुई और उन्होंने कहा-क्या ये ही शिव हैं ? तब आपने उनसे कहा-नहीं ॥ ३१-३२ ॥ एतस्मिन्नन्तरे तत्र विष्णुर्देवः समागतः । सर्वशोभान्वितः श्रीमान्मेघश्यामश्चतुर्भुजः ॥ ३३ ॥ कोटिकन्दर्प्यलावण्यः पीताम्बरधरः स्वराट् । राजीवलोचनः शान्तः पक्षीन्द्रवरवाहनः ॥ ३४ ॥ शङ्खादिलक्षणैर्युक्तो मुकुटादिविभूषितः । श्रीवत्सवक्षा लक्ष्मीशो ह्यप्रमेय प्रभान्वितः ॥ ३५ ॥ इसी बीच सम्पूर्ण शोभासे युक्त, श्रीमान्, मेघके समान श्याम वर्णवाले, चार भुजाओंसे युक्त, करोड़ों कामदेवके समान कमनीय, पीताम्बर धारण किये हुए, अपने तेजसे प्रकाशित, कमलनयन, शान्तस्वभाव, श्रेष्ठ गरुड़पर सवार, शंख आदि लक्षणोंसे युक्त, मुकुट आदिसे विभूषित, वक्षःस्थलपर श्रीवत्सका चिह्न धारण किये हुए, अप्रमेय कान्तिसे सम्पन्न लक्ष्मीपति भगवान् विष्णु वहाँ आये ॥ ३३-३५ ॥ तं दृष्ट्वा चकिताक्ष्यासीन्महाहर्षेण साब्रवीत् । सोऽयं शिवापतिः साक्षाच्छिवो वै नात्र संशयः ॥ ३६ ॥ उनको देखकर उनके नेत्र चकित हो गये और उन्होंने हर्षसे भरकर कहा-ये ही साक्षात् गिरिजापति शिव हैं, इसमें सन्देह नहीं ॥ ३६ ॥ अथ त्वं मेनकावाक्यमाकर्ण्योवाच ऊतिकृत् । नायं शिवापतिरयं किन्त्वयं केशवो हरिः ॥ ३७ ॥ तब मेनकाका वचन सुनकर परम कौतुकी आपने कहा-वे शिवापति नहीं हैं, अपितु ये केशव विष्णु हैं ॥ ३७ ॥ शंकराखिलकार्यस्य ह्यधिकारी च तत्प्रियः । अतोऽधिको वरो ज्ञेयःस शिवः पार्वतीपतिः ॥ ३८ ॥ तच्छोभां वर्णितुं मेने मया नैव हि शक्यते । स एवाखिलब्रह्माण्डपतिः सर्वेश्वरः स्वराट् ॥ ३९ ॥ ये शंकरजीके समस्त कार्योक अधिकारी तथा उनके प्रिय हैं, उन पार्वतीपति शिवको इनसे भी अधिक श्रेष्ठ समझना चाहिये । हे मेने ! उनकी शोभाका वर्णन मैं नहीं कर सकता, वे ही समस्त ब्रह्माण्डोंके अधिपति, सर्वेश्वर तथा स्वराट् हैं ॥ ३८-३९ ॥ ब्रह्मोवाच इत्याकर्ण्य वचस्तस्य मेना मेने च तां शुभाम् । महाधनां भाग्यवतीं कुलत्रयसुखावहाम् ॥ ४० ॥ ब्रह्माजी बोले-नारदके वचनको सुनकर मेनाने उसको [पार्वतीको] महाधनवती, भाग्यवती, तीनों कुलों (पितृकुल, मातृकुल तथा पतिकुल) को सुख देनेवाली तथा कल्याणकारिणी समझा ॥ ४० ॥ उवाच च प्रसन्नास्या प्रीतियुक्तेन चेतसा । स्वभाग्यमधिकं चापि वर्णयन्ती मुहुर्मुहुः ॥ ४१ ॥ उसके बाद प्रीतियुक्त चित्तसे प्रसन्न मुखवाली मेना बार-बार अपने भाग्यकी बड़ाई करती हुई कहने लगीं- ॥ ४१ ॥ मेनोवाच धन्याहं सर्वथा जाता पार्वत्या जन्मनाधुना । धन्यो गिरीश्वरोऽप्यद्य सर्वं धन्यतमं मम ॥ ४२ ॥ ये ये दृष्ट्वा मया देवा नायकाः सुप्रभान्विताः । एतेषां यः पतिः सोऽत्र पतिरस्या भविष्यति ॥ ४३ ॥ मेना बोलीं-पार्वतीके जन्मसे इस समय मैं सर्वथा धन्य हो गयी, गिरीश्वर भी आज धन्य हो गये, मेरा सब कुछ धन्य हो गया । उत्तम प्रभासे युक्त जिन-जिन देवताओं एवं देवाधिपतियोंको मैंने देखा-इन सबके जो स्वामी हैं, वे ही इसके पति होंगे ॥ ४२-४३ ॥ अस्याः किं वर्ण्यते भाग्यमपि वर्षशतैरपि । वर्णितुं शक्यते नैव तत्प्रभुप्राप्तिदर्शनात ॥ ४४ ॥ उसके भाग्यका क्या वर्णन किया जाय ! उसके द्वारा भगवान् शिवको पतिरूपमें प्राप्त करनेके कारण सौ वर्षों में भी पार्वतीके सौभाग्यका वर्णन नहीं किया जा सकता ॥ ४४ ॥ ब्रह्मोवाच इत्यवादीच्च सा मेना प्रेमनिर्भरमानसा । तावत्समागतो रुद्रोऽद्भुतोतिकारकः प्रभुः ॥ ४५ ॥ ब्रह्माजी बोले- प्रेमसे परिपूर्ण चित्तवाली मेना जब इस प्रकार कह रही थीं, उसी समय सब कुछ करनेमें सर्वथा समर्थं प्रभु रुद्र अद्धत वेष धारणकर आ गये ॥ ४५ ॥ अद्भुतात्मागणास्तात मेनागर्वापहारकाः । आत्मानं दर्शयन् मायानिर्लिप्तं निर्विकारकम् ॥ ४६ ॥ हे तात ! उनके गण भी अद्भुत थे, जो मेनाके गर्वको दूर करनेवाले थे । उस समय प्रभु रुद्र अपनेको मायासे निर्लिप्त तथा निर्विकार दिखा रहे थे ॥ ४६ ॥ तमागतमभिप्रेत्य नारद त्वं मुने तदा । मेनामवोचः सुप्रीत्या दर्शयंस्तं शिवापतिम् ॥ ४७ ॥ हे नारद ! हे मुने ! उस समय उनको आया देखकर परम प्रेमसे आप शिवाके पति शंकरको दिखाते हुए मेनासे कहने लगे- ॥ ४७ ॥ नारद उवाच अयं स शंकरः साक्षाद् दृश्यतां सुन्दरि त्वया । यदर्थे शिवया तप्तं तपोऽति विपिने महत् ॥ ४८ ॥ नारदजी बोले-हे सुन्दरि ! आप देखिये, ये ही वे साक्षात् शंकर हैं, जिनके निमित्त वनमें पार्वतीने कठिन तप किया था ॥ ४८ ॥ ब्रह्मोवाच इत्युक्त्वा हर्षिता मेना तं ददर्श मुदा प्रभुम् । अद्भुताकृतिमीशानमद्भुतानुगमद्भुतम् ॥ ४९ ॥ ब्रह्माजी बोले-नारदके वचनको सुनकर मेना हर्षित होकर अद्भुत आकृतिवाले, अद्भुत गणोंसे युक्त तथा आश्चर्यजनक प्रभु शिवजीको देखने लगीं ॥ ४९ ॥ तावदेव समायाता रुद्रसेना महाद्भुता । भूतप्रेतादिसंयुक्ता नानागणसमन्विता ॥ ५० ॥ उसी समय भूत-प्रेत आदिसे युक्त तथा नाना प्रकारके गणोंसे समन्वित अत्यन्त अद्भुत रुद्रसेना आ पहुँची ॥ ५० ॥ वात्यारूपधराः केचित्पताकामर्मरस्वनाः । वक्रतुण्डास्तत्र केचिद्विरूपाश्चापरे तथा ॥ ५१ ॥ करालाः श्मश्रुलाः केचित्केचित्खञ्जा ह्यलोचनाः । दण्डपाशधराः केचित्केचिन्मुद्गरपाणयः ॥ ५२ ॥ विरुद्धवाहनाः केचिच्छृङ्गनादनिनादिनः । डमरोर्वादिनः केचित्केचिद्गोमुखवादिनः ॥ ५३ ॥ अमुखा विमुखाः केचित्केचिद्बहुमुखा गणाः । अकरा विकराः केचित्केचिद् बहुकरा गणाः ॥ ५४ ॥ अनेत्रा बहुनेत्राश्च विशिराः कुशिरास्तथा । अकर्णा बहुकर्णाश्च नानावेषधरा गणाः ॥ ५५ ॥ इत्यादिविकृताकारा अनेके प्रबला गणाः । असङ्ख्यातास्तथा तात महावीरा भयङ्कराः ॥ ५६ ॥ उनमें कोई आँधीके समान रूप धारण किये हुए थे, कोई पताकाके समान मर्मर शब्द कर रहे थे, कोई वक्रतुण्ड थे तथा कोई विकृत रूपवाले, कोई विकराल थे, कोई बड़ी दाढ़ी-मूंछवाले थे, कोई लँगड़े थे, कोई अन्धे थे, कोई हाथमें दण्ड, पाश तथा कोई मुद्गर धारण किये हुए थे, कोई विरुद्ध वाहनपर सवार थे, कोई शृंगीनाद कर रहे थे, कोई डमरू बजा रहे थे, कोई गोमुख बजा रहे थे, कोई मुखरहित थे, कोई विकट मुखवाले थे, कोई गण बहुत मुखवाले थे, कोई हाथसे रहित थे, कोई विकृत हाथवाले थे, कोई गण बहुत हाथोंवाले थे । कोई नेत्रहीन, कोई बहुत नेत्रवाले, कोई बिना सिरके, कोई विकृत सिरवाले, कोई कर्णहीन तथा कोई बहुत कानवाले थे । सभी गण नाना प्रकारके वेष धारण किये हुए थे । इसी प्रकार और भी विकृत आकारवाले अनेक प्रवल गण थे । हे तात ! वे असंख्य, बड़े वीर और भयंकर थे ॥ ५१-५६ ॥ अङ्गुल्या दर्शयँस्त्वं तां मुने रुद्रगणाँस्ततः । हरस्य सेवकान्पश्य हरं चापि वरानने ॥ ५७ ॥ उसके बाद हे मुने ! आपने मेनाको रुद्रगणोंको अँगुलीसे दिखाते हुए कहा-हे वरानने ! आप इन शंकरके गणोंको और शंकरको भी देखिये ॥ ५७ ॥ असङ्ख्यातान् गणान् दृष्ट्वा भूतप्रेतादिकान् मुने । तत्क्षणादभवत्सा वै मेनका त्राससङ्कुला ॥ ५८ ॥ हे मुने ! भूत-प्रेत आदि असंख्य गणोंको देखकर वे मेना तत्क्षण भयसे अत्यन्त व्याकुल हो गयीं ॥ ५८ ॥ तन्मध्ये शंकरं चैव निर्गुणं गुणवत्तरम् । वृषभस्थं पञ्चवक्त्रं त्रिनेत्रं भूतिभूषितम् ॥ ५९ ॥ कपर्दिनं चन्द्रमौलिं दशहस्तं कपालिनम् । व्याघ्रचर्मोत्तरीयं च पिनाकवरपाणिनम् ॥ ६० ॥ शूलयुक्तं विरूपाक्षं विकृताकारमाकुलम् । गजचर्म वसानं हि वीक्ष्य त्रेसे शिवाप्रसूः ॥ ६१ ॥ उन गणोंके मध्य निर्गुण, परम गुणी, वृषभपर सवार, पाँच मुख तथा तीन नेत्रवाले, शिवविभूतिसे विभूषित, जटाजूटसे युक्त, मस्तकमें चन्द्रकलासे शोभित, दस भुजाओंसे युक्त, कपाल धारण किये, व्याघ्रचर्मका उत्तरीय धारण किये हुए, हाथमें श्रेष्ठ पिनाक धारण किये हुए, शूलसे युक्त, विरूप नेत्रवाले, विकृत आकारवाले, व्याकुल तथा गजचर्म ओढ़े हुए शिवको देखकर पार्वतीकी माता भयभीत हो उठीं ॥ ५९-६१ ॥ चकितां कम्पसंयुक्तां विह्वलां विभ्रमद्धियम् । शिवोऽयमिति चाङ्गुल्या दर्शयंस्तां त्वमब्रवीः ॥ ६२ ॥ त्वदीयं तद्वचः श्रुत्वा वाताहतलता इव । सा पपात द्रुतं भूमौ मेना दुःखभरा सती ॥ ६३ ॥ किमिदं विकृतं दृष्ट्वा वञ्चिताहं दुराग्रहे । इत्युक्त्वा मूर्च्छिता तत्र मेनका साऽभवत्क्षणात् ॥ ६४ ॥ उसके अनन्तर आश्चर्यचकित, काँपती हुई, व्याकुल तथा भ्रमित बुद्धिवाली उन मेनाको अँगुलीके संकेतसे शिवजीकी ओर दिखाते हुए आपने कहा-ये ही शिव हैं । आपके उस वचनको सुनते ही वे सती मेना दुःखित होकर वायुके झोंकेसे गिरी हुई लताके समान शीघ्र ही पृथिवीपर गिर पड़ीं । इस विकृत रूपको देखकर दुराग्रहमें फंसकर मैं ठगी गयी-ऐसा कहकर वे मेना क्षणमात्रमें मूच्छित हो गयीं ॥ ६२-६४ ॥ अथ प्रयत्नैर्विविधैः सखीभिरुपसेविता । लेभे सञ्ज्ञां शनैर्मेना गिरीश्वरप्रिया तदा ॥ ६५ ॥ उसके बाद सखियोंके द्वारा अनेक प्रकारके प्रयत्नोंसे उपचार करनेपर हिमालयप्रिया मेनाको धीरे धीरे चैतन्य प्राप्त हुआ ॥ ६५ ॥ इति श्रीशिवमहापुराणे द्वितीयायां रुद्रसंहितायां तृतीये पार्वतीखण्डे शिवाद्भुतलीलावर्णनं नाम त्रिचत्वारिंशोऽध्यायः ॥ ४३ ॥ इस प्रकार श्रीशिवमहापुराणके अन्तर्गत द्वितीय रुद्रसंहिताके तृतीय पार्वतीखण्डमें शिवकी अद्भुत लीलाका वर्णन नामक तैंतालीसवाँ अध्याय पूर्ण हुआ ॥ ४३ ॥ श्रीगौरीशंकरार्पणमस्तु |