Menus in CSS Css3Menu.com


॥ श्रीगणेशाय नमः श्रीगौरीशंकराभ्यां नमः ॥

॥ श्रीशिवमहापुराणम् ॥

द्वितीया रुद्रसंहितायां पञ्चमः युद्धखण्डे

विंशोऽध्यायः

जलन्धरवधोपाख्याने सामान्यगणासुरयुद्धवर्णनम् -
दूतके द्वारा कैलासका वृत्तान्त जानकर जलन्धरका अपनी सेनाको युद्धका आदेश देना, भयभीत देवोंका शिवकी शरणमें जाना, शिवगणों तथा जलन्धरकी सेनाका युद्ध, शिवद्वारा कृत्याको उत्पन्न करना, कृत्याद्वारा शुक्राचार्यको छिपा लेना


व्यास उवाच
सनत्कुमार सर्वज्ञ कथा ते श्राविताद्‌भुता ।
महाप्रभोः शंकरस्य यत्र लीला च पावनी ॥ १ ॥
इदानीं ब्रूहि सुप्रीत्या कृपां कृत्वा ममो परि ।
राहुर्मुक्तः कुत्र गतः पुरुषेण महामुने ॥ २ ॥
व्यासजी बोले-हे सनत्कुमार ! हे सर्वज्ञ ! आपने अद्‌भुत कथा सुनायी, जिसमें महाप्रभु शंकरकी पवित्र लीला है । हे महामुने ! अब मेरे ऊपर कृपा करके प्रेमपूर्वक यह बताइये कि [श्रीशंकरजीके भूमध्यसे प्रकट] उस पुरुषके द्वारा मुक्त किया गया राहु कहाँ गया ? ॥ १-२ ॥

सूत उवाच
इत्याकर्ण्य वचस्तस्य व्यासस्यामितमेधसः ।
प्रत्युवाच प्रसन्नात्मा ब्रह्मपुत्रो महामुनिः ॥ ३ ॥
सूतजी बोले-अमित बुद्धिवाले व्यासजीका वचन सुनकर ब्रह्माके पुत्र महामुनि सनत्कुमार प्रसन्नचित्त होकर कहने लगे- ॥ ३ ॥

सनत्कुमार उवाच
राहुर्विमुक्तो यस्तेन सोपि तद्वर्वरस्थले ।
अतः स वर्वरो भूत इति भूमौ प्रथां गतः ॥ ४ ॥
सनत्कुमार बोले-वह राहु उस पुरुषके द्वारा वर्वर स्थानपर मुक्त कर दिया गया, इसलिये वह वर्वर नामसे पृथ्वीपर विख्यात हुआ ॥ ४ ॥

ततः स मन्यमानः स्वं पुनर्जनिमथानतः ।
गतगर्वो जगामाथ जलन्धरपुरं शनैः ॥ ५ ॥
तब [उस पुरुषके द्वारा इस प्रकार छुटकारा प्राप्त करनेपर] वह अपना नया जन्म मानता हुआ फिर गर्वरहित हो शनैः-शनैः जलन्धरके नगरमें पहुँचा ॥ ५ ॥

जलन्धराय सोऽभ्येत्य सर्वमीशविचेष्टितम् ।
कथयामास तद्‌व्यासाद्‌व्यास दैत्येश्वराय वै ॥ ६ ॥
हे व्यास ! उसने वहाँ जाकर दैत्येन्द्र जलन्धरसे शंकरकी सारी चेष्टाका वर्णन विस्तारपूर्वक किया ॥ ६ ॥

जलन्धरस्तु तच्छ्रुत्वा कोपाकुलितविग्रहः ।
बभूव बलवान्सिन्धुपुत्रो दैत्येन्द्रसत्तमः ॥ ७ ॥
उसे सुनकर दैत्यराजोंमें श्रेष्ठ बलवान् सिन्धुपुत्र जलन्धर क्रोधसे व्याकुल हो उठा ॥ ७ ॥

ततः कोपपराधीनमानसो दैत्यसत्तमः ।
उद्योगं सर्वसैन्यानां दैत्यानामादिदेश ह ॥ ८ ॥
तब क्रोधके वशीभूत चित्तवाले उस दैत्येन्द्रने समस्त दैत्योंको युद्धके लिये उद्यत होनेका आदेश दिया ॥ ८ ॥

जलन्धर उवाच
निर्गच्छन्त्वखिला दैत्याः कालनेमिमुखाः खलु ।
तथा शुम्भनिशुम्भाद्या वीराः स्वबलसंयुताः ॥ ९ ॥
जलन्धर बोला-कालनेमि आदि एवं शुम्भनिशुम्भ आदि सभी वीर दैत्य अपनी-अपनी सेनाओंसे युक्त होकर [युद्धके लिये] निकलें ॥ ९ ॥

कोटिर्वीरकुलोत्पन्नाः कम्बुवंश्याश्च दौर्हृदाः ।
कालकाः कालकेयाश्च मौर्या धौम्रास्तथैव च ॥ १० ॥
वीरकुलमें उत्पन्न एक करोड़ कम्बुवंशीय, दौर्हद, कालक, कालकेय, मौर्य तथा धौम्रगण भी शीघ्र चलें ॥ १० ॥

इत्याज्ञाप्यासुरपतिः सिन्धुपुत्रो प्रतापवान् ।
निर्जगामाशु दैत्यानां कोटिभिः परिवारितः ॥ ११ ॥
महाप्रतापी सिन्धुपुत्र वह दैत्यपति इस प्रकार आज्ञा देकर करोड़ों दैत्योंको साथ लेकर शीघ्र ही चल पड़ा ॥ ११ ॥

ततस्तस्याग्रतः शुक्रो राहुश्छिन्नशिरोऽभवत् ।
मुकुटश्चापतद्‌भूमौ वेगात्प्रस्खलितस्तदा ॥ १२ ॥
व्यराजत नभः पूर्णं प्रावृषीव यथा घनैः ।
जाता अशकुना भूरि महानिद्राविसूचकाः ॥ १३ ॥
शुक्र एवं कटे हुए सिरवाला राहु उसके आगेआगे चलने लगे । उसी समय जलन्धरका मुकुट वेगसे खिसककर पृथ्वीपर गिर पड़ा और समस्त आकाशमण्डल वर्षाकालके समान मेघोंसे आच्छन्न हो गया तथा मृत्युसूचक बहुत-से भयानक अपशकुन होने लगे ॥ १२-१३ ॥

तस्योद्योगं तथा दृष्ट्‍वा गीर्वाणास्ते सवासवाः ।
अलक्षितास्तदा जग्मुः कैलासं शंकरालयम् ॥ १४ ॥
तत्र गत्वा शिवं दृष्ट्‍वा सुप्रणम्य सवासवाः ।
देवाः सर्वे नतस्कन्धाः करौ बद्ध्वा च तुष्टुवुः ॥ १५ ॥
तब उसकी इस प्रकारकी युद्धकी तैयारी देखकर इन्द्रसहित वे देवता छिपकर शिवजीके निवासस्थान कैलास पर्वतपर गये । वहाँ जाकर इन्द्रसहित सभी देवता शिवजीको देखकर उन्हें प्रणामकर कंधा झुकाये हुए हाथ जोड़कर स्तुति करने लगे- ॥ १४-१५ ॥

देवा ऊचुः
देवदेव महादेव करुणाकर शंकर ।
नमस्तेस्तु महेशान पाहि नः शरणागतान् ॥ १६ ॥
विह्वला वयमत्युग्रं जलन्धरकृतात्प्रभो ।
उपद्रवात्सदेवेन्द्राः स्थानभ्रष्टाः क्षितिस्थिताः ॥ १७ ॥
देवता बोले-हे देवदेव ! महादेव ! हे करुणाकर ! हे शंकर ! आपको प्रणाम है । हे महेशान ! हम शरणागतोंकी रक्षा कीजिये । हे प्रभो ! इन्द्रसहित हमलोग जलन्धरद्वारा किये गये उपद्रवसे अत्यन्त व्याकुल हो गये हैं और अपना-अपना स्थान छोड़कर पृथ्वीपर स्थित हैं ॥ १६-१७ ॥

न जानासि कथं स्वामिन्देवापत्तिमिमां प्रभो ।
तस्मान्नो रक्षणार्थाय जहि सागरनन्दनम् ॥ १८ ॥
हे प्रभो ! हे स्वामिन् ! आप देवताओंकी इस विपत्तिको कैसे नहीं जानते ? अतः आप हमलोगोंकी रक्षाके लिये जलन्धरका वध कौजिये ॥ १८ ॥

अस्माकं रक्षणार्थाय यत्पूर्वं गरुडध्वजः ।
नियोजितस्त्वया नाथ न क्षमःसोऽद्य रक्षितुम् ॥ १९ ॥
तदधीनो गृहे तस्य रमया सह तिष्ठति ।
वयं च तत्र तिष्ठामस्तदाज्ञावशगाः सुराः ॥ २० ॥
हे नाथ ! आपने जो पूर्वसमयमें हमलोगोंकी रक्षाके लिये विष्णुजीको नियुक्त किया था, इस समय वे भी रक्षा करने में समर्थ नहीं हैं । अब वे भी उसके अधीन होकर लक्ष्मीके साथ उसके घरमें रहते हैं और हम देवगण भी उसके वशवर्ती होकर वहीं रहते हैं ॥ १९-२० ॥

अलक्षिता वयं चात्रागताः शम्भो त्वदन्तिकम् ।
स आयाति त्वया कर्त्तुं रणं सिन्धुसुतो बली ॥ २१ ॥
अतःस्वामिन्रणे त्वं तमविलम्बं जलन्धरम् ।
हन्तुमर्हसि सर्वज्ञ पाहि नः शरणागतान् ॥ २२ ॥
हे शम्भो ! हमलोग छिपकर आपकी शरणमें आये हैं, इस समय वह बलवान् जलन्धर आपसे युद्ध करनेके लिये आ रहा है । अत: हे स्वामिन् ! हे सर्वज्ञ ! आप शीघ्र ही युद्धमें उस जलन्धरका वध कीजिये और हम शरणागतोंकी रक्षा कीजिये ॥ २१-२२ ॥

सनत्कुमार उवाच
इत्युक्त्वा ते सुराःसर्वे प्रभुं नत्वा सवासवाः ।
पादौ निरीक्ष्य सन्तस्थुर्महेशस्य विनम्रकाः ॥ २३ ॥
सनत्कुमार बोले-[हे व्यास !] ऐसा कहकर वे सभी देवता प्रभुको प्रणामकर उन महेश्वरके चरण देखते हुए विनम्र हो वहीं स्थित हो गये ॥ २३ ॥

सनत्कुमार उवाच
इति देववचः श्रुत्वा प्रहस्य वृषभध्वजः ।
द्रुतं विष्णुं समाहूय वचनं चेदमब्रवीत् ॥ २४ ॥
ताब देवगणोंका यह वचन सुनकर शिवजी हँसकर विष्णुको शीघ्रतासे बुलाकर यह वचन कहने लगे- ॥ २४ ॥

ईश्वर उवाच
हृषीकेश महाविष्णो देवाश्चात्र समागताः ।
जलन्धरकृतापीडाः शरणं मेऽतिविह्वलाः ॥ २५ ॥
जलन्धरः कथं विष्णो सङ्‌गरे न हतस्त्वया ।
तद्‌गृहं चापि यातोऽसि त्यक्त्वा वैकुण्ठमात्मनः ॥ २६ ॥
मया नियोजितस्त्वं हि साधुसंरक्षणाय च ।
निग्रहाय खलानां च स्वतन्त्रेण विहारिणा ॥ २७ ॥
ईश्वर बोले-हे हृषीकेश ! हे महाविष्णो ! जलन्धरसे सन्त्रस्त हुए ये देवगण अत्यन्त व्याकुल होकर यहाँ मेरी शरणमें आये हुए हैं । हे विष्णो ! आपने युद्ध में जलन्धरका वध क्यों नहीं किया और आप स्वयं भी अपना वैकुण्ठ छोड़कर उसके घर चले गये हैं । स्वयं स्वतन्त्र होकर विहार करनेवाले मैंने दुष्टोंके निग्रहके लिये तथा सज्जनोंकी रक्षाके लिये आपको नियुक्त किया था । २५-२७ ॥

सनत्कुमार उवाच
इत्याकर्ण्य महेशस्य वचनं गरुडध्वजः ।
प्रत्युवाच विनीतात्मा नतकःसाञ्जलिर्हरिः ॥ २८ ॥
सनत्कुमार बोले-शंकरका यह वचन सुनकर गरुडध्वज विष्णु विनम्र हो सिर झुकाये हुए हाथ जोड़कर कहने लगे- ॥ २८ ॥

विष्णुरुवाच
तवांशसम्भवत्वाच्च भ्रातृत्वाच्च तथा श्रियः ।
मया न निहतः सङ्‌ख्ये त्वमेनं जहि दानवम् ॥ २९ ॥
विष्णुजी बोले-हे प्रभो ! आपके अंशसे प्रकट होने तथा लक्ष्मीजीका भाई होनेके कारण मैंने युद्धमें उसका वध नहीं किया, अब आप ही इस दानावका वध कीजिये ॥ २९ ॥

महाबलो महावीरो जेयःसर्वदिवौकसाम् ।
अन्येषां चापि देवेश सत्यमेतद्‌ ब्रवीम्यहम् ॥ ३० ॥
मया कृतो रणस्तेन चिरं देवान्वितेन वै ।
मदुपायो न प्रवृत्तस्तस्मिन्दानवपुङ्‌गवे ॥ ३१ ॥
तत्पराक्रमतस्तुष्टो वरं ब्रूहीत्यहं खलु ।
इति मद्वचनं श्रुत्वा स वव्रे वरमुत्तमम् ॥ ३२ ॥
मद्‌भगिन्या मया सार्द्धं मद्‌गेहे ससुरो वस ।
मदधीनो महाविष्णो इत्यहं तद्‌गृहं गतः ॥ ३३ ॥
हे देवेश ! वह महाबली तथा महावीर दानव सभी देवताओं तथा अन्य लोगोंके लिये भी अजेय है, मैं यह सत्य कह रहा हूँ । देवताओंसहित मैंने बहुत समयतक उसके साथ युद्ध किया, परंतु मेरा कोई भी उपाय उस दानवश्रेष्ठपर नहीं चला । उसके पराक्रमसे सन्तुष्ट होकर मैंने उससे कहा-वर माँगो; तब उसने मेरा वचन सुनकर यह उत्तम वरदान माँगा-हे महाविष्णो ! आप देवताओं एवं मेरी भगिनी लक्ष्मीके साथ मेरे घरमें निवास करें और मेरे अधीन रहें, अत: मैं उसके घर चला गया ॥ ३०-३३ ॥

सनत्कुमार उवाच
इति विष्णोर्वचः श्रुत्वा शकरः स महेश्वरः ।
विहस्योवाच सुप्रीतः सदयो भक्तवत्सलः ॥ ३४ ॥
सनत्कुमार बोले-विष्णुजीका यह वचन सुनकर दयालु तथा भक्तवत्सल वे महेश्वर शंकर अतिप्रसन्न होकर हँसकर कहने लगे- ॥ ३४ ॥

महेश्वर उवाच
हे विष्णो सुरवर्य त्वं शृणु मद्वाक्यमादरात् ।
जलन्धरं महादैत्यं हनिष्यामि न संशयः ॥ ३५ ॥
स्वस्थानं गच्छ निर्भीतो देवा गच्छन्त्वपि ध्रुवम् ।
निर्भया वीतसन्देहा हतं मत्वाऽसुराधिपम् ॥ ३६ ॥
महेश्वर बोले-हे विष्णो ! हे सुरश्रेष्ठ ! आप मेरी बातको आदरपूर्वक सुनिये । मैं महादैत्य जलन्धरका वध करूँगा, इसमें सन्देह नहीं है । उस असुरपतिको मारा गया समझकर आप भयरहित हो अपने स्थानको जाइये और सभी देवता भी भयमुक्त तथा सन्देहरहित होकर अपने स्थानको जायें ॥ ३५-३६ ॥

सनत्कुमार उवाच
इति श्रुत्वा महेशस्य वचनं स रमापतिः ।
सनिर्जरो जगामाशु स्वस्थानं गतसंशयः ॥ ३७ ॥
एतस्मिन्नन्तरे व्यास स दैत्येन्द्रोऽतिविक्रमः ।
सन्नद्धैरसुरैःसार्द्धं शैलप्रान्तं ययौ बली ॥ ३८ ॥
कैलासमवरुध्याथ महत्या सेनया युतः ।
सन्तस्थौ कालसङ्‌काशः कुर्वन्सिंहरवं महान् ॥ ३९ ॥
सनत्कुमार बोले-महेश्वरका यह वचन सुनकर रमापति विष्णु सन्देहरहित हो देवगणोंके साथ अपने स्थानको चले गये । हे व्यास ! इसी बीच वह अति पराक्रमी तथा बलवान् दैत्यपति युद्धके लिये तत्पर असुरोंके साथ कैलासके समीप पहुँचा और कैलासको घेरकर तीव्र सिंहनाद करता हुआ कालके समान वह महती सेनाके साथ वहीं रुक गया ॥ ३७-३९ ॥

अथ कोलाहलं श्रुत्वा दैत्यनादसमुद्‌भवम् ।
चुक्रोधातिमहेशानो महालीलः खलान्तकः ॥ ४०
उसके बाद दैत्योंके सिंहनादसे उत्पन्न महाकोलाहल सुनकर दुष्टोंका संहार करनेवाले तथा महालीला करनेवाले महेश्वर अत्यन्त क्रोधित हो उठे ॥ ४० ॥

समादिदेश सङ्‌ख्याय स्वगणान्स महाबलान् ।
नन्द्यादिकान्महादेवो महोतिः कौतुकी हरः ॥ ४१ ॥
तब महालीला करनेवाले कौतुकी महादेवने महाबलवान् नन्दी आदि अपने गणोंको युद्धके लिये आज्ञा दी ॥ ४१ ॥

नन्दीभमुखसेनानीमुखाःसर्वे शिवाज्ञया ।
गणाश्च समनह्यन्त युद्धाया तित्वरान्विताः ॥ ४२ ॥
अवतेरुर्गणाः सर्वे कैलासात्क्रोधदुर्मदाः ।
वल्गतो रणशब्दांश्च महावीरा रणाय हि ॥ ४३ ॥
तब शिवजीकी आज्ञासे नन्दी, गजमुख आदि प्रमुख सेनापति तथा सभी गण बड़ी शीघ्रतासे युद्धके लिये तत्पर हो गये । वे सभी महावीर गण युद्धके लिये क्रोधसे दुर्मद हो नाना प्रकारके युद्धसम्बन्धी शब्द करते हुए कैलास पर्वतसे उतरे ॥ ४२-४३ ॥

ततः समभवद्युद्धं कैलासोपत्यकासु वै ।
प्रमथाधिपदैत्यानां घोरं शस्त्रास्त्रसङ्‌कुलम् ॥ ४४ ॥
उसके बाद कैलासकी उपत्यकाओंमें प्रमथगणों और दैत्योंमें अस्त्र-शस्वोंसे घोर युद्ध होने लगा ॥ ४४ ॥

भेरीमृदङ्‌गशङ्‌खौघैर्निस्वानैर्वीरहर्षणैः ।
गजाश्वरथशब्दैश्च नादिता भूर्व्यकम्पत ॥ ४५ ॥
उस समय वीरोंमें हर्ष उत्पन्न करनेवाली भेरी, मृदंग तथा शंखोंकी ध्वनियों और हाथी, घोड़े तथा रथोंके शब्दोंसे नादित हुई पृथ्वी कम्पित हो उठी ॥ ४५ ॥

शक्तितोमरबाणौघैर्मुसलैः पाशपट्टिशैः ।
व्यराजत नभः पूर्णं मुक्ताभिरिव संवृतम् ॥ ४६ ॥
शक्ति, तोमर, बाण, मूसल, प्राश एवं पट्टिोंसे आकाशमण्डल मोतियोंसे भरा हुआ जैसा लगने लगा ॥ ४६ ॥

निहतैरिव नागाश्वैः पत्तिभिर्भूर्व्यराजत ।
वज्राहतैः पर्वतेन्द्रैः पूर्वमासीत्सुसंवृता ॥ ४७ ॥
मरे हुए हाथी, घोड़े एवं पैदल सेनाओंके द्वारा पृथ्वी इस प्रकार पट गयी, जैसे पूर्व समयमें [इन्द्रके] वजसे आहत हुए पर्वतराजोंसे पटी हुई थी ॥ ४७ ॥

प्रमथाहतदैत्यौघैर्दैत्याहतगणैस्तथा ।
वसासृङ्मांसपङ्‌काढ्या भूरगम्याभवत्तदा ॥ ४८ ॥
प्रमथाहतदैत्यौघान्भार्गवः समजीवयत् ।
युद्धे पुनः पुनश्चैव मृतसञ्जीवनी बलात् ॥ ४९ ॥
दृष्ट्‍वा व्याकुलितांस्तांस्तु गणाः सर्वे भयार्दिताः ।
शशंसुर्देवदेवाय सर्वे शुक्रविचेष्टितम् ॥ ५० ॥
उस समय प्रमोंक द्वारा मारे गये दैत्यों एवं दैत्योंके द्वारा मारे गये प्रमथोंके मज्जा, रक्त एवं मांसके कीचड़से पृथ्वी व्याप्त हो गयी, जिससे उसपर चलना असम्भव हो गया । तब शुक्राचार्य प्रमथगणोंके द्वारा युद्धमें मारे गये दैत्योंको मृतसंजीवनी विद्याके प्रभावसे बारंबार जिलाने लगे । उन्हें इस प्रकार जीवित होते देखकर व्याकुल तथा भयभीत सभी गणोंने देवदेव शिवजीसे शुक्राचार्यकी सारी घटना निवेदित की ॥ ४८-५० ॥

तच्छ्रुत्वा भगवान् रुद्रश्चकार क्रोधमुल्बणम् ।
भयङ्‌करोऽतिरौद्रश्च बभूव प्रज्वलन्दिशः ॥ ५१ ॥
अथ रुद्रमुखात्कृत्या बभूवातीवभीषणा ।
तालजङ्‌घोदरी वक्त्रा स्तनापीडितभूरुहा ॥ ५२ ॥
यह सुनकर भगवान् रुद्रने अत्यधिक क्रोध किया और दिशाओंको प्रज्वलित करते हुए वे भयंकर तथा अत्यधिक रौद्ररूपवाले हो गये । उस समय रुद्रके मुखसे महाभयंकर कृत्या प्रकट हो गयी । ताड़ वृक्षके समान उसकी जाँचे थीं । गुफाके समान उसका मुख था और उसके स्तनसे बड़े-बड़े वृक्ष टूट जाते थे ॥ ५१-५२ ॥

सा युद्धभूमिं तरसा ससाद मुनिसत्तम ।
विचचार महाभीमा भक्षयन्ती महासुरान् ॥ ५३ ॥
अथ सा रणमध्ये हि जगाम गतभीर्द्रुतम् ।
यत्रास्ते संवृतो दैत्यवरेन्द्रैःस हि भार्गवः ॥ ५४ ॥
स्वतेजसा नभो व्याप्य भूमिं कृत्वा च सा मुने ।
भार्गवं स्वभगे धृत्वा जगामान्तर्हिता नभः ॥ ५५ ॥
हे मुनिसत्तम ! महाभयंकर वह कृत्या बड़े वेगसे युद्धभूमिमें आ गयी और महान् असुरोंका भक्षण करती हुई विचरण करने लगी । इसके बाद वह निर्भय होकर शीघ्र ही वहाँ जा पहुंची, जहाँ महान् दैत्योंसे घिरे हुए शुक्राचार्य थे । हे मुने । वह अपने तेजसे आकाश एवं पृथ्वीको व्याप्तकर शुक्रको अपने गुहादेशमें छिपाकर आकाशमें अन्तर्धान हो गयी ॥ ५३-५५ ॥

विद्रुतं भार्गवं दृष्ट्‍वा दैत्यसैन्यगणास्तथा ।
प्रम्लानवदना युद्धान्निर्जग्मुर्युद्धदुर्मदाः ॥ ५६ ॥
तब युद्धदुर्मद दैत्यसेनाके वीर शुक्राचार्यको तिरोहित देखकर मलिनमुख होकर रणभूमिसे भागने लगे ॥ ५६ ॥

अथोऽभज्यत दैत्यानां सेना गणभयार्दिता ।
वायुवेगहता यद्वत्प्रकीर्णा तृणसंहतिः ॥ ५७ ॥
शिवगणोंसे भयभीत हुई असुरोंकी सेना वायुके वेगसे बिखरे हुए तृणसमूहकी भाँति भागने लगी । ५७ ॥

भग्नां गणभयाद्दैत्यसेनां दृष्ट्‍वातिमर्षिताः ।
निशुम्भशुम्भौ सेनान्यौ कालनेमिश्च चुक्रुधुः ॥ ५८ ॥
त्रयस्ते वरयामासुर्गणसेनां महाबलाः ।
मुञ्चन्तः शरवर्षाणि प्रावृषीव बलाहकाः ॥ ५९ ॥
ततो दैत्यशरौघास्ते शलभानामिव व्रजाः ।
रुरुधुः खं दिशःसर्वा गणसेनामकम्पयन् ॥ ६० ॥
इस प्रकार गणोंके भयसे दैत्योंकी सेनाको छिन्न-भिन्न होते देखकर सेनापति निशुम्भ, शुम्भ एवं कालनेमिको महान् क्रोध हुआ । उन महाबली तीनों सेनापतियोंने वर्षाकालीन मेघके समान बाणोंकी वृष्टि करते हुए गणोंकी सेनाको भगाना प्रारम्भ किया । उन असुरोंके बाण शलभसमूहोंकी भाँति आकाश तथा सभी दिशाओंको व्याप्तकर गणोंकी सेनाको कॅपाने लगे ॥ ५८-६० ॥

गणाश्शरशतैर्भिन्ना रुधिरासारवर्षिणः ।
वसन्तकिंशुकाभासा न प्राजानन्हि किञ्चन ॥ ६१ ॥
ततः प्रभग्नं स्वबलं विलोक्य
     नन्द्यादिलम्बोदरकार्त्तिकेयाः ।
त्वरान्विता दैत्यवरान्प्रसह्य
     निवारयामासुरमर्षणास्ते ॥ ६२ ॥
इति श्रीशिवमहापुराणे द्वितीयायां रुद्रसंहितायां पञ्चमे युद्धखण्डे
सैकड़ों बाणोंसे बिंधे हुए तथा रुधिरकी धारा बहाते हुए शिवगण वसन्त ऋतुमें किंशुकके पुष्पकी भौति सुशोभित हो रहे थे और उन्हें कुछ भी ज्ञात न हो पा रहा था । इस प्रकार अपनी सेनाको छिन्नभिन्न होते देखकर कुपित हुए गणेश, कार्तिकेय एवं नन्दी आदि महाक्रोधकर बड़ी शीघ्रतासे उन महादैत्योंको रोकने लगे ॥ ६१-६२ ॥

जलन्धरवधोपाख्याने सामान्यगणासुरयुद्धवर्णनं नाम विंशोऽध्यायः ॥ २० ॥
इस प्रकार श्रीशिवमहापुराणके अन्तर्गत द्वितीय रुजसंहिताके पंचम युद्धखण्डमें जलन्धरवधोपाख्यान में सामान्यगण-असुरबुद्धवर्णन नामक बीसवाँ अध्याय पूर्ण हुआ ॥ २० ॥



श्रीगौरीशंकरार्पणमस्तु


GO TOP